Инструменты платформы ЛингвоДок в изучении гидронимов Республики Саха (Якутия)
https://doi.org/10.15514/ISPRAS-2025-37(6)-26
Аннотация
В статье представлены принципы составления словаря имен собственных водных объектов (гидронимов) Республики Саха (Якутия) для дальнейшей работы с ним на платформе ЛингвоДок. В работе над словарем применяется комплексный подход с точки зрения лексикографии, лексикологии, семантики, морфологии, этимологии, картографии. Описана методология отбора и анализа топонимического материала, описаны проблемы искажения названий при картографировании по правилам русского языка, основные структурные типы гидронимов, принципы выделения семантических признаков, разделения их на группы. Представлены карты, созданные на основе данных словарей топонимов, загруженных на платформу ЛингвоДок. Словарь гидронимов является первой попыткой систематизации названий водных объектов Республики Саха (Якутия) на платформе ЛингвоДок.
Об авторе
Марианна Валентиновна САМСОНОВАРоссия
Кандидат филологических наук, доцент, заведующая кафедрой французской филологии Института зарубежной филологии и регионоведения Северо-Восточного федерального университета. Сфера научных интересов: топонимика, гидронимика, семантика, стилистика, фразеология.
Список литературы
1. Платформа LingvoDoc, Институт языкознания Российской академии наук, Институт системного программирования им. В.П. Иванникова Российской академии наук. Доступно по ссылке: https://lingvodoc.ispras.ru/, обращение 07.10.2025.
2. https://yandex.ru/maps
3. Гидрология. Сайт Федерального государственного бюджетного учреждения «Якутское управление по гидрометеорологии и мониторингу окружающей среды». URL: https://ykuthydromet.ru/product/gidrologiya/, дата обращения: 21.09.2025. // Hydrology. Website of the Federal State Budgetary Institution "Yakutsk Administration for Hydrometeorology and Environmental Monitoring". URL: https://ykuthydromet.ru/product/gidrologiya/, accessed: 21.09.2025.
4. Подольская Н. В. Словарь русской ономастической терминологии. Отв. ред. А. В. Суперанская.
5. -е изд., перераб. и доп. М., Наука, 1988, 192 с. ISBN 5-256-00317-8. // Podolskaya, N. V. Dictionary of Russian Onomastic Terminology. Ed. A. V. Superanskaya. 2nd ed., revised and enlarged. Moscow, Nauka, 1988, 192 p. ISBN 5-256-00317-8.
6. Агеева Р.А. Происхождение имён рек и озёр. М., Наука, 1985, 146 с. // Ageeva R.A. Origin of names of rivers and lakes. M., Nauka, 1985, 146 p.
7. Мурзаев Э. М. Словарь народных географических терминов. М., Мысль, 1984, 656 с. // Murzaev E. M. Dictionary of folk geographical terms. M., Mysl, 1984, 656 p.
8. Багдарыын Сюлбэ. Топонимика Якутии: крат. науч.-попул. очерк. [отв. ред. П. А. Слепцов]; Акад. наук Респ. Саха (Якутия), Ин-т гуманит. исслед. Якутск, Бичик, 2004, 190 с. // Bagdaryyn Syulbe. Toponymy of Yakutia: brief. popular science essay, [rep. ed. P. A. Sleptsov]; Academician Sciences Rep. Sakha (Yakutia), Institute of Humanities. research Yakutsk, Bichik, 2004, 190 p.
9. Багдарыын Сүлбэ. Талыллыбыт үлэлэр (Избранные труды) – Дьокуускай, Бичик, 2013. Т. 5: Нөрүөн нөргүй буолуохтун! (Вечная память им!). 2016, 702 с. (на якутском языке) // Bagdaryyn Sulbe. Talylybyt үleler (Selected works). Yakutsk, Bichik, 2013. T. 5: Nөrүөn nөrgy buoluohtun! (Eternal memory to them!). 2016, 702 p. (in Yakut language).
10. Багдарыын Cүлбэ. Мэҥэ аааттар. Якутскай, Кинигэ изд-вота, 1979, 288 с. (Багдарын Сюлбэ. Вечные названия. Якутск, Книжное издательство, 1979, 288 с.) // Bagdaryyn Sulbe. Meҥe aaattar. Yakutsk, Kinige publishing house, 1979, 288 p. (Bagdaryn Syulbe. Eternal names. Yakutsk, Book publishing house, 1979, 288 p.).
11. Иванов Н.М. Функционирование топонимов в республике саха (Якутия). Вестник СВФУ. 2014. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/funktsionirovanie-toponimov-v-respublike-saha-yakutiya (дата обращения: 28.09.2025) // Ivanov N.M. Functioning of toponyms in the Sakha Republic (Yakutia). Bulletin of NEFU. 2014. no. 1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/funktsionirovanie-toponimov-v-respublike-saha-yakutiya (date of access: 09/28/2025).
12. Слепцов Ю.А. Гидронимы эвенов Момского района Якутии (из полевых материалов) // Культура и цивилизация. 2019. Том 9. № 4А. С. 76-83/ Sleptsov Yu.A. Hydronyms of the Evens of the Momsky region of Yakutia (from field materials) // Culture and civilization. 2019. Volume 9. No. 4A. pp. 76-83.
13. Курилов Ю.Г. Лексико-семантическая и структурно-морфологическая характеристика юкогирских топонимов. Известия РГПУ им. А. И. Герцена. 2008. №80. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/leksiko-semanticheskaya-i-strukturno-morfologicheskaya-harakteristika-yukogirskih-toponimov (дата обращения: 28.09.2025) // Kurilov Yu.G. Lexical-semantic and structural-morphological characteristics of Yukogir toponyms. Bulletin of the A.I. Herzen State Pedagogical Univ. 2008. no. 80. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/leksiko-semanticheskaya-i-strukturno-morfologicheskaya-harakteristika-yukogirskih-toponimov (date of access: 09/28/2025).
14. Суперанская, А.В. Структура имени собственного. Фонология и морфология. Москва, Наука, 1969, 206 с. // Superanskaya, A.V. The structure of a proper name. Phonology and morphology. Moscow, Nauka, 1969, 206 p.
15. Донидзе Г.И. Инструкция по русской передаче географических названий Якутской АССР. Москва, Издательство «Наука», Главная редакция восточной литературы, 1976, 37 с. // Donidze G.I. Instructions for the Russian transmission of geographical names of the Yakut ASSR. Moscow, Nauka Publishing House, Main Editorial Board of Eastern Literature, 1976, 37 p.
16. Большой толковый словарь якутского языка = Саха тылын быһаарыылаах улахан тылдьыта / Академия наук Республики Саха (Якутия), Институт гуманитарных исследований; под общей редакцией П. А. Слепцова. Новосибирск, Наука, 2004-2018. В 15-ти томах. // Large explanatory dictionary of the Yakut language = Sakha tylyn byһaaryylaakh ulakhan tyldyta / Academy of Sciences of the Republic of Sakha (Yakutia), Institute of Humanitarian Research; under the general editorship of P. A. Sleptsov. Novosibirsk, Science, 2004-2018. In 15 volumes.
17. Пекарский Э.К. Словарь якутского языка в 3-х томах. Акад. наук СССР. 2-е изд., М., АН СССР, 1958-1959. т. 1, вып. 1-4, 1958, 1279 с. // Pekarsky E.K. Dictionary of the Yakut language in 3 volumes, M., Academician Sciences of the USSR. 2nd ed., M., USSR Academy of Sciences, 1958-1959. vol. 1, no. 1-4, 1958, 1279 pp.
18. Грамматика современного якутского литературного языка : [фонетика и морфология] / Л.Н. Харитонов и др.; ред. Е.И. Убрятова ; АН СССР, Сиб. отд-ние Якут. фил.. ин-т яз., лит. и истории М., Наука, 1982, 496 с., с. 34-35 // Grammar of the modern Yakut literary language: [phonetics and morphology] / L.N. Kharitonov and others; ed. E.I. Ubryatova; Academy of Sciences of the USSR, Sib. Yakut department. Phil. Institute of Languages., Lit. and history M., Nauka, 1982, 496 p., pp. 34-35.
19. S.A. Starostin, A.V. Dybo, O.A. Mudrak. An Etymological Dictionary of Altaic Languages. 3 vol., Leiden; Boston, 2003, 1559 p.
20. Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Региональные реконструкции. Отв.ред. Э.Р. Тенишев. М., Наука, 2002, 767 с. // Comparative-historical grammar of the Turkic languages. Regional reconstructions / Ed. E.R. Tenishev. M., Nauka, 2002, 767 p.
21. Турантаева Н.В., Малышева Н.В. К вопросу о монгольских заимствованиях в якутской лексике (на материале названий пушных животных). Вестник СВФУ. 2024. №3 (25). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/k-voprosu-o-mongolskih-zaimstvovaniyah-v-yakutskoy-leksike-na-materiale-nazvaniy-pushnyh-zhivotnyh (дата обращения: 19.09.2025) // Turantaeva N.V., Malysheva N.V. On the issue of Mongolian borrowings in the Yakut vocabulary (based on the names of fur animals). Bulletin of NEFU, 2024, no. 3 (25). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/k-voprosu-o-mongolskih-zaimstvovaniyah-v-yakutskoy-leksike-na-materiale-nazvaniy-pushnyh-zhivotnyh (access date: 09.19.2025).
22. Этимологический словарь монгольских языков: в 3 тт. Отв. ред. Г.Д. Санжеев, ред.-сост. Л.Р. Концевич, В.И. Рассадин, Я.Д. Леман. Институт востоковедения РАН. М., ИВ РАН, 2018, 232 с. // Etymological dictionary of Mongolian languages: in 3 volumes. Ed. G.D. Sanjeev, compiled by L.R. Kontsevich, V.I. Rassadin, Ya.D. Lehman. Institute of Oriental Studies of the Russian Academy of Sciences. Moscow, Institute of Oriental Studies of the Russian Academy of Sciences, 2018, 232 p.
23. Сивцев В.Н. Булчут кинигэтэ (Книга охотника). Дь., Бичик, 2017, 124 с. // Sivtsev V.N. Bulchut kinigete (Book of the Hunter). Yakutsk, Bichik, 2017, 124 p.
24. Доржиева Г.С. Топонимия Квебека как отражение франкоязычной культуры региона: этнолингвистический аспект. Диссертация на соискание ученой степени доктора филологических наук. Москва, 2012, 591 с. // Dorzhieva G.S. Toponymy of Quebec as a reflection of the French-speaking culture of the region: ethnolinguistic aspect. Dissertation for the degree of Doctor of Philological Sciences. Moscow, 2012, 591 p.
25. Кириллов А.Ф., Черешнев И.А. Аннотированный список рыбообразных и рыб морских и пресных вод Якутии. Вестник СВФУ. 2006. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/annotirovannyy-spisok-ryboobraznyh-i-ryb-morskih-i-presnyh-vod-yakutii (дата обращения: 23.09.2025) // Kirillov A.F., Chereshnev I.A. Annotated list of fishes and fishes of marine and fresh waters of Yakutia // Bulletin of NEFU, 2006, no. 4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/annotirovannyy-spisok-ryboobraznyh-i-ryb-morskih-i-presnyh-vod-yakutii (date of access: 09/23/2025).
26. Костырко В.С. Скот злых духов и жертвоприношения в шаманских обрядах. Вестник РГГУ. Серия: Литературоведение. Языкознание. Культурология. 2007. №7. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/skot-zlyh-duhov-i-zhertvoprinosheniya-v-shamanskih-obryadah-1 (дата обращения: 22.09.2025) // Kostyrko V.S. Cattle of evil spirits and sacrifices in shamanic rites. Bulletin of the Russian State University for the Humanities. Series: Literary criticism. Linguistics. Cultural studies. 2007, no. 7. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/skot-zlyh-duhov-i-zhertvoprinosheniya-v-shamanskih-obryadah-1 (date of access: 09.22.2025).
27. Языческие верования и обряды. Описание якутского обряда жертвоприношения. По следам академического отряда Великой Северной экспедиции. Наука из первых рук, том 18, № 6, 2007. URL: https://scfh.ru/papers/opisanie-yakutskogo-obryada-zhertvoprinosheniya (дата обращения: 10.10.2025). // Pagan beliefs and rituals. Description of the Yakut sacrificial rite. In the footsteps of the academic detachment of the Great Northern Expedition. Science First Hand, vol. 18, no. 6, 2007. URL: https://scfh.ru/papers/opisanie-yakutskogo-obryada-zhertvoprinosheniya/ (date of access: 10.10.2025).
28. Lingvodoc: виртуальная лаборатория для документации исчезающих языков. URL: https://www.ispras.ru/technologies/lingvodoc/ (дата обращения: 21.09.2025) // Lingvodoc: a virtual laboratory for the documentation of endangered languages. URL: https://www.ispras.ru/technologies/lingvodoc/ (accessed: 21.09.2025).
29. Норманская Ю.В., Борисенко О.Д. Программная система Lingvodoc и возможности, которые она предлагает для документирования и анализа обско-угорских языков. Доклады Российской академии наук. Математика, информатика, процессы управления, 2022, T. 504, № 1, стр. 60-82 // Normanskaya Yu.V., Borisenko O.D. The Lingvodoc software system and the possibilities it offers for documenting and analyzing Ob-Ugric languages. Reports of the Russian Academy of Sciences. Mathematics, informatics, control processes, 2022, vol. 504, no. 1, pp. 60-82.
30. «Языковое гнездо Эвэды»: Компания Нордголд профинансировала программу развития эвенкийского языка. URL: https://sakhapress.ru/archives/299365 (дата обращения: 22.09.2025) // "Eveda's Language Nest": Nordgold Company financed the Evenki language development program. URL: https://sakhapress.ru/archives/299365 (accessed: 22.09.2025).
Рецензия
Для цитирования:
САМСОНОВА М.В. Инструменты платформы ЛингвоДок в изучении гидронимов Республики Саха (Якутия). Труды Института системного программирования РАН. 2025;37(6):151-168. https://doi.org/10.15514/ISPRAS-2025-37(6)-26
For citation:
SAMSONOVA M.V. LingvoDoc Platform Tools in the Study of Hydronyms of the Republic of Sakha (Yakutia). Proceedings of the Institute for System Programming of the RAS (Proceedings of ISP RAS). 2025;37(6):151-168. (In Russ.) https://doi.org/10.15514/ISPRAS-2025-37(6)-26






